Cortenoevers Kalachakra

Naast de oude dijk die langs Cortenoever bij Brummen loopt, vind je deze zomer dit prachtige silhouettenwiel. Je mag er gerust aan zitten om het te laten ronddraaien. Da's maar goed ook, een wiel hoort natuurlijk te draaien. Wat zou het anders moeten doen? En dit wiel had op geen betere plek kunnen ronddraaien dan juist hier, langs de IJssel bij Cortenoever.

Eigenlijk was ik op weg naar een ander kunstwerk, dat in het kader van de IJsselbiënnale in Cortenoever is geplaatst. Maar onderweg, vlakbij de waterzuivering, kwam ik dit tegen. Geen idee wie het heeft gemaakt en met welke gedachte. Het kunstwerk staat namelijk niet op de website van de IJsselbiënnale vermeld en er staat geen bordje met uitleg bij. Je mag het dit keer allemaal zelf bedenken, leuk!

Toen ik het wiel zag, moest ik denken aan iets wat ik ooit had gehoord over een symbool uit het Boeddhisme. Iets met een levenswiel dacht ik. Ik heb het even opgezocht: het heet Kalachakra, wat zoveel betekent als Wiel van de tijd. Kalachakra gaat over cycli van tijd. En in tegenstelling tot een meer pessimistische kijk op tijd - Alles hat ein Ende, nur die Wurst hat zwei - heeft de Kalachakra geen begin of einde. Alles gaat door en elk einde luidt het begin van een nieuwe cyclus in. Mooi toch?

Cycli van tijd zijn overal natuurlijk. In onszelf, in hoe we ouder worden en wat we onze kinderen meegeven. In de manier waarop we onze tijd besteden of verspillen. Maar ook in de ruimte om ons heen. We veranderen en vernieuwen die ruimte voortdurend. Zeker in Cortenoever, waar zich de afgelopen jaren een enorme metamorfose heeft voltrokken. Neem nou dit dijkje, waarlangs het wiel staat. Het zit een beetje tegen pensioen aan, mag wat gas terugnemen. Er staat al een opvolger gereed, een paar honderd meter landinwaarts. Zo'n hoogopgeleid, zelfverzekerd type. Robuust gebouwd, met van die nieuwerwetse lantaarnpalen op z'n kruin. Op zonne-energie. Poehpoeh.

De realiteit is echter dat het oude dijkje feitelijk nog het leeuwendeel van het werk doet. Zeg maar het routinematige, stille werk, noodzakelijk om zaken niet in de soep te laten lopen. Zolang de IJssel zich gedraagt, zorgt het er vakkundig voor dat Cortenoever droge voeten houdt. Alleen als de nood aan de man komt, naar verwachting zo eens in de 25 jaar, mag het dijkje de IJssel z'n gang laten gaan. Dan mag Cortenoever blank komen te staan en is het aan die jonge, kloeke dijk om de IJssel in het gareel te houden.

Die dijkverlegging heeft nogal wat consequenties gehad. Diverse boerenbedrijven zijn noodgedwongen gestopt op deze plek, waarna woonhuizen en stallen zijn gesloopt. Alleen bebouwing op erven die hoog genoeg liggen volgens de normen van Rijkswaterstaat, mocht blijven. Wegen die door het gebied liepen, zijn verdwenen of verlegd. Sommige boeren hebben achter de nieuwe dijk een nieuwe start gemaakt. Als dat geen cyclus van verjonging is!

Op spuugafstand van de plek waar nu het wiel staat, stond tot 2014 de IJsselboerderij 't Halfvasten. Dat was echt een taai oud plekje van bewoning, gebruikt als boerderij, overslagplek en schippersherberg. Al in de 17e eeuw waren er op deze locatie aan de IJssel activiteiten. Recenter wist de boerderij de tweede wereldoorlog te doorstaan. En nog recenter, in de jaren '80, overleefde het de dijkverzwaring. Maar zoals dat ook bij taaie oudjes gaat, houdt het eens op. Ruimte voor de Rivier bleek voor 't Halfvasten uiteindelijk ook een ruimtelijke verandering teveel.

Boerderij 't Halfvasten, vlak voor de sloop

Terug naar het dijkje, onze bijna-pensionado. Is het einde daarvan ook in zicht, net als bij 't Halfvasten? Welnee. Het mag het wat rustiger aan doen bij hoog water, maar blijft gewoon lekker actief. Maar er is meer. De gemeente Brummen heeft, in het verlengde van de dijkverlegging, besloten op het dijkje een fietspad aan te leggen. Als toeristisch fietspad breekt er voor ons dijkje dus weer een heel nieuwe periode aan, een periode waarin de dijk en de prachtige IJssel weer op een heel nieuwe manier beleefd kunnen worden.

De IJsselbiënnale (14 juni - 24 september 2017 ) is een internationale kunstroute langs de IJssel van Doesburg tot Kampen. Dit is het zesde deel van een serie blogs van de Ruimtemakers Oost Nederland over deze route in de IJsselvallei. 

Zie ook:
deel 1: De drijvende tuinen van Zutphen

deel 2: Het verdronken sluiswachtershuisje

deel 3: Hoe ruikt de IJssel? 

deel 4: Overleven op de afvalberg

deel 5: Begint de IJsselbiënnale bij Doesburg?