Tik de term "leegstand winkels" in en de getallen buitelen over je scherm. Alarmerende getallen, want in het oosten van ons land zal die leegstand eerder toe- dan afnemen. En met een leegstand van zo'n 15% van het totale winkeloppervlak zit bijvoorbeeld de Achterhoek op dit moment ver boven het gemiddelde leegstandsniveau in Nederland. De krimp van de detailhandel vraagt om initiatieven en vereist een overheid die haar verantwoordelijkheid neemt.
Die leegstand is niet alleen het gevolg van de economische crisis. Verschillende andere factoren spelen ook een rol. Zo daalt het aantal inwoners in de Achterhoek de komende jaren doordat veel jongeren wegtrekken. Ouderen geven sowieso minder uit aan nieuwe spullen, met een krimpende bevolking gaat dat nog eens dubbelop. En dan is er ook nog de concurrentie van het internet winkelen. Niet zo gek dus dat de detailhandel onder druk staat en het aantal winkels daalt.
Daarnaast is leegstand een vliegwiel dat nog meer leegstand kan veroorzaken. Gaten in een winkelwand, panden die verloederen, dichtgetimmerde ramen, etc, het zet de aantrekkelijkheid van een binnenstad verder onder druk. Minder aantrekkelijk om te investeren en meer kans op nieuwe leegstand.
Een ideale case voor een interessant onderzoek, zou je denken: eerst de huidige situatie in kaart brengen, vervolgens een aantal oplossingsrichtingen aangeven die er voor moeten zorgen dat de leegstand weer terugloopt. Maar helaas, oplossingen om de daling van detailhandel om te zetten in groei zijn niet voor handen, tenminste niet in een gebied met een vergrijzende en krimpende bevolking.
Hèt wapen tegen onlinewinkelen is een mooi, leefbaar en attractief dorpscentrum, met verschillende functies die elkaar aanvullen: winkelen, terrasjes, filmhuis, bibliotheek en dergelijke. Tegen die beleving kan een internetwinkel het nooit winnen. Dus moeten we hard op zoek naar die aspecten die dorpscentra levendig en aantrekkelijk kunnen houden, ook bij een krimpend detailhandelaanbod. Om er op die manier voor te zorgen dat een deel van de huidige detailhandel kan blijven functioneren, net als die andere voorzieningen die van belang zijn voor de leefbaarheid van een dorp.
De politiek verwacht veel van initiatieven van de bevolking en ondernemers. Ik verwacht echter ook veel van de politiek. Een overheid die los laat en minder stuurt is nou net wat je niet nodig hebt in krimpgebieden. Natuurlijk moeten bestemmingsplannen voor dorpscentra meer mogelijkheden bieden voor andere functies dan detailhandel. Maar omgekeerd, juist die gebieden die buiten het centrum liggen moeten minder mogelijkheden krijgen voor detailhandel of andere functies. Concentratie van voorzieningen biedt de beste kans op een goed functioneren van het dorpscentrum, ook op de langere termijn.
Toch zijn er nog steeds politici die denken dat detailhandel op een bedrijventerrein of een andere perifere locatie ook een aanvulling is voor hun gemeente. Het omgekeerde is echter meestal waar, nieuwe perifere detailhandel verzwakt het draagvlak voor de bestaande dorpscentra.
De afgelopen maanden kwamen een paar mooie voorbeelden voorbij van gemeenten die hun verantwoordelijkheid nemen. Zes gemeenten in de Achterhoek hebben een quick scan opgesteld voor detailhandel in hun regio ("Meer met minder: kwaliteit centra is leidend"), waarin een helder kader is neergezet voor toekomstige ontwikkelingen. En in Ede nam uitgerekend de VVD het initiatief om te pleiten voor meer overheidssturing: "de groeiende leegstand van winkels in het centrum van Ede vraagt om een actiever beleid van de gemeente". En ten slotte, in enkele Twentse gemeenten is het de bedoeling dat bevolking en ondernemers gezamenlijk met de overheid nadenken over de veranderingen die er aan zitten te komen, om daar ook gezamenlijk en adequaat op te kunnen reageren.
We zijn er nog niet, maar er zijn aanzetten voor interessante en goede ontwikkelingen. De overheid speelt daarin een belangrijke rol. Door te sturen op detailhandel, meer vrijheid te bieden waar het kan, en vrijheid in te perken waar het nodig is, kan een duurzaam en toekomst bestendig kader worden neergezet.