Zwaar in standpunt, maar vederlicht in aannames en bewijsvoering. Dat was mijn gevoel na lezing van 'De toekomst van de stad; een pleidooi voor de metropool' van Zef Hemel. Natuurlijk moet de bekleder van de leerstoel grootstedelijke vraagstukken, gefinancierd door de gemeente Amsterdam, pleiten voor een Nederlandse metropool ergens in de wijde omgeving van Amsterdam. Ik bedoel maar, Hemel kan toch niet een metropool lanceren op het prachtige Schiermonnikoog. Hoewel, hoewel, Amsterdam en Schiermonnikoog zijn aan elkaar verwant. Beide gemeenten profiteren meer dan evenredig van de algemene uitkering uit het gemeentefonds. Ze ontvangen beide 30% meer dan het landelijk gemiddelde, dat volgens het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden €856,- per inwoner is.
Maar geen misverstand. Met hele goede bedoelingen was ik in het boek van Hemel begonnen. Ik vertoefde enkele dagen in Glasgow, overigens een stad met een 'feel' van de metropool. Wat een verschil met, excuses, excuses, het picture postcard karakter van onze hoofdstad. Maar dat terzijde. En ik snap heel goed dat Hemel Jane Jacobs op handen draagt. Wie niet? En dat haar minder bekende boek 'The Economy of Cities' ons attendeert op relevante ingredienten van een economisch vitale stad. Haar onorthodoxe pleidooi voor drukte, chaos, break-ups en onvoorspelbaarheid in de stedelijke economie spreekt enorm aan. Mooi ook dat Hemel zich over haar nalatenschap ontfermt.
Maar, naast Jane verschrompelt het verhaal van Hemel toch tot huilie-huilie. Laten we eens de mooie gemeenten Zutphen en Amsterdam vergelijken (bron: Coelo: Atlas van de Rijksuitkeringen). Amsterdam ontvangt in totaal via het gemeentefonds van het Rijk €3.113,- per inwoner. Zutphen strijkt per inwoner €2.146,- op. Aan de andere kant is het zo dat de hoofdstad bijdraagt aan ons bruto binnenlands product (BBP). Anders gezegd, naast kosten levert de hoofdstad ons wat op. Zoals overigens bijna alle hoofdsteden in Europa behalve Berlijn!
Zonder de hoofdstad zou ons BBP met 2.8% dalen, zo becijferde het Institut der deutschen Wirtschaft uit Köln. Uitgaande van een modaal inkomen van €36.500,- scheelt dat per Nederlandse inwoner €1.022,- aan inkomen op jaarbasis. Via het gemeentefonds voorziet het Rijk echter (zie boven) weer in €3.000,- per inwoner van de hoofdstad. Hieruit kun je in ieder geval niet de conclusie trekken dat het Rijk de hoofdstad systematisch achterstelt. Hemel kapittelt namelijk in zijn boek de laffe NL natie-staat die naar zijn mening nalaat grote steden krachtig voor te trekken.
Hemel redeneert dat niet in hun groei belemmerde grote steden 'uit zichzelf' doorgroeien naar een metropool en daarmee uiteindelijk de economie van de natie-staat ten goede komen. En hij vindt dat de stedendriehoek met metropool allure, Amsterdam-Utrecht-Leiden, door de NL natie-staat op rantsoen is gezet. En zo doet uiteindelijk de BV NL zichzelf tekort. Grote woorden, maar klop klop, Hemel, hoe zeker weet jij dat de NL overheid grote steden systematisch benadeelt?
Stel, stel, dat Hemel zijn redenering klopt. Dat grote, potentiële metropolen vrijuit moeten kunnen gaan. Geen angst voor hoogte, verdichting, drukte, chaos; nee juist die aspecten beschouwen als de grote aanjagers van innovatie en economische groei. Dan zijn er volgens mij twee relevante kwesties die Hemel moet ophelderen. De eerste is, welke belemmering wordt nu feitelijk aan Amsterdam opgelegd? Het lijkt dat de hoofdstad eerder wordt bevoordeeld dan benadeeld. Maar dan nog, waar zit de belemmering, of is die misschien mentaal? En de tweede kwestie lijkt mij te zijn voor wie Hemel die metropool bedoeld heeft. Met andere woorden, is de metropool een fenomeen waarvoor de Nederlander warmloopt of is het een speeltje van de hooggeleerde bekleder van de leerstoel van Wibaut? Weet Hemel zeker dat de metropool in NL op bewoners kan rekenen? Of is hier ruimte voor twijfel?
En dat maakt toch dat ik ergens tussen Glasgow en Amsterdam met een zucht het boek terzijde legde. Kijk, een pleidooi mag ongegeneerd partijdig zijn. Hemel mag zijn goddelijke gang gaan en polderend en plannend NL de mantel uitvegen. Maar hij heeft wel enkele akelige kwesties aan zijn leerstoel hangen. Hij lijkt selectief te shoppen en negeert de overdracht van geld van de rest van NL aan Amsterdam via het gemeentefonds. Hij weerlegt niet dat meer geld vanuit de regio, inclusief zijn geboortegrond Emmen, naar Amsterdam stroomt en naar Schiermonnikoog, dan andersom. Dus, de wingewesten, akelige term van Hemel, staan eerder bokkie voor de hoofdstad dan dat Amsterdam zo'n genereuze generator van economische bedrijvigheid voor de rest van NL is.
En, de laatste kwestie, wie adresseert Hemel nu eigenlijk met dit pleidooi? Wie maant hij tot actie en wat moet die partij, particulier, man, vrouw dan morgen gaan doen? Nee, het blijft, totdat Hemel zich echt op de hoogte gaat stellen van 'feiten op de grond', een betoog met veel vrome kwaak en een niet onderbouwde bewering dat Amsterdam door regelgeving en planners wordt beknot. Misschien, dacht ik bij terugkomst in de oostelijke regio, moet Hemel wat minder huilebalken en de praktijk verkennen. Iets waar ene Jane Jacobs wel bekwaam in was. En die metropool mag er wat mij betreft echt wel komen.
