Is er toekomst voor eigenwijs en eigentijds bouwen?

Een boerderij in Twente ziet er anders uit dan een boerderij op de Veluwe. En een dorpje in de Achterhoek verschilt in veel opzichten van een dorpje in de Betuwe. Tenminste, dat denken we. Als je beter kijkt zie je dat de plek waar wordt gebouwd er steeds minder toe doet. Amsterdamse grachtenpandjes doen het overal goed en woningen in Enschede kunnen ook in Arnhem gebouwd zijn. Is dat verheugend nieuws?

Je komt ze veel tegen in Oost-Nederland, schitterende stadjes als Bronckhorst en Ootmarsum. Je leest de ontstaansgeschiedenis af aan het stedenbouwkundige patroon, de leeftijd van de panden kun je opmaken uit de architectuur en het materiaalgebruik wordt bepaald door grondstoffen die in de omgeving te vinden zijn.

Tot het begin van de 20^e eeuw is de traditie van het “locatie gebonden” bouwen terug te zien in de stedenbouw en de architectuur. Daarna begint dit principe te verwateren, mede vanwege grotere uitbreidingen die na de tweede wereldoorlog gerealiseerd werden om de bevolkingsgroei op te vangen. Dat heeft er toe geleid dat bijvoorbeeld een jaren ’70 wijk er overal hetzelfde uitziet. Je ziet dit ook terug op gebouwniveau, woningen in Enschede kunnen ook in Harderwijk staan en een middelbare school in Elburg is letterlijk gekopieerd in Meppel.

De afgelopen tien jaar worden er vooral nieuwe retrowijken gebouwd, met architectuur die teruggaat naar het verleden. Op verschillende plekken kom je nieuwe jaren ’30 wijken tegen en hier en daar zelfs een buurten met Amsterdamse grachtenpandjes. Als je er rond loopt voelt het vervreemdend, maar het verkoopt. En dat is de reden waarom ze gebouwd worden. Je moet er niet van staan te kijken als dit soort wijken, wegens groot succes, geknipt en geplakt worden om bijvoorbeeld in Bronkhorst of Ootmarsum terecht te komen.

Gelukkig zijn er uitzonderingen: nieuwe woningen of gebouwen waarbij de unieke eigenschappen van de locatie, net als lang geleden, weer worden omgezet in mooie, eigentijdse architectuur en stedenbouw.

Een goed voorbeeld is een project in de Nijmeegse wijk Bottendaal. Daar is op de voormalige locatie van de Dobbelmanfabriek een woonwijk gemaakt met een sterke industriële uitstraling. Niet alleen de architectuur van de woningen heeft dat industriële karakter, ook de inrichting van de openbare ruimte refereert aan het industriële verleden van de plek. Die referentie heeft niet geleid tot historiserende architectuur. Sterker nog, het geheel ziet er eigentijds en modern uit. Inmiddels heeft dit project niet alleen diverse prijzen gewonnen, het is ook nog eens één van de meest gewilde woonlocaties in Nijmegen.



Een ander voorbeeld is de openbare ruimte bij het station van Apeldoorn. Dat is één van de entrees van de stad voor mensen die met de trein of de bus komen. Het is ongetwijfeld ook een van de mooiste stationspleinen in ons land en past precies bij Apeldoorn. De zandkleurige verharding en de naaldbomen zijn een directe referentie aan het landschap van de Veluwe. En op een van de pleinwanden wordt door een miljoenen ledlampjes het beeld van een zandverstuiving geprojecteerd.



Maar ook in dorpen zijn goede voorbeelden te vinden. In het centrum van het Overijsselse Den Ham is een wegenbouwbedrijf gevestigd, dat dat al meer dan vijftig jaar aanwezig is op die plek. Het bedrijf zal gaan verhuizen naar de rand van het dorp. De nieuwe locatie ligt op de grens van een kleinschalig essenlandschap en een beekdallandschap. Het ontwerp dat is gemaakt (en nu in aanbouw is) heeft de kwaliteiten van de plek als uitgangspunt gekozen. Niet alleen de hoofdvorm en situering van de bebouwing refereert in een eigentijdse vorm aan de vroegere bebouwing op deze plek (een boerderij met bijgebouwen), ook het ontwerp van de buitenruimte en de beplanting die wordt gebruikt sluit aan op de kernmerken van het omliggende landschap.



Ten slotte, een van de mooiste voorbeelden, maar al wat langer bestaand, is het paviljoen op de Posbank bij Arnhem. Een eigentijds, transparant en duurzaam gebouw met een grasdak. De constructie is duidelijk zichtbaar gemaakt en bestaat uit 48 boomstammen die afkomstig zijn uit het omliggende bos. Het plafond bestaat uit houten lamellen en lijkt wel een bladerdak waar de zon door naar binnen schijnt.



Vier voorbeelden van moderne, eigentijdse ontwikkelingen die iets doen met de plek. Uniek en herkenbaar en bovenal ook duurzaam en realiseerbaar. Laten we hopen dat deze manier van ontwerpen (weer) meer navolging zal krijgen.