Vreugderijkerwaard

De IJssel heeft veel gezichten. De ene keer is de rivier een barrière, de andere keer een werkplek, dan weer een lieflijk decor. Ecoloog Melchior van Tweel ziet de IJssel als een dynamisch ecosysteem, waar hij zich graag laat verassen door onverwachte planten en dieren.

Over het Vreugderijkerpad, langs de IJssel bij Zwolle, fietst een stoet senioren voorbij. Het ruikt er naar hooi en watermunt. Hoe dichter bij het natuurgebied de Vreugderijkerwaard, hoe meer het getjirp van sprinkhanen wordt overstemd door gekakel, gepiep en gegak van ontelbare vogels. Afdalend naar de vogelkijkhut vliegt een groep kieviten op. Door de kijkgaten van de hut zijn de vogels in de nevengeul rustig te bekijken. Visdiefjes, grauwe ganzen, soms ook Lepelaars. Op de strook land tussen de nevengeul en de IJssel ligt een kudde runderen te herkauwen. Aan de horizon staan een molen en de kerktoren van Zalk. Hier bij de nevengeul in de Vreugderijkerwaard bracht ecoloog Melchior van Tweel vorig jaar in opdracht van Natuurmonumenten de vegetatie in kaart. 

Afhankelijk van de omstandigheden groeien er verschillende planten bij elkaar, de plantengemeenschappen. De planten die je ergens aantreft geven daardoor een heleboel informatie over de bodem, het water en eventuele verstoring. Recreatie, het beheer van het landschap, de begrazing door de koeien, overstromingen; alles heeft invloed op de biodiverstiteit. Een ecoloog zoomt uit van de individuele soort naar het hele ecosysteem en zoomt dan weer in naar de individuele soorten. Het gaat om de samenhang tussen het kleine detail en het grote geheel. Het rivierenlandschap vormt een rode draad in het leven van Melchior van Tweel. Hij groeide op in de Alblasserwaard, tussen de Lek en de Merwede. Vervolgens studeerde hij in Wageningen aan de Rijn. Nu woont hij met zijn gezin in Zwolle, op fietsafstand van de IJssel. De IJssel is de meest kleinschalige van de grote rivieren in Nederland, maar eigenlijk is er niet zo’n groot verschil tussen de verschillende rivieren. Uiteindelijk zijn ze allemaal onderdeel van het zelfde systeem, er stroomt hetzelfde water door.

Toen hij bezig was met zijn vegetatiekartering in de Vreugderijkerwaard, viel Melchiors oog op een klein plantje dat hij niet direct herkende. Het was ongeveer een centimeter groot, had ovale, stevige blaadjes en kleine lichtroze bloemetjes. Het moest een soort glaskroos zijn, maar hij had het nog nooit eerder gezien. Hij fotografeerde het plantje en nam een exemplaar mee naar huis. Daar determineerde hij het en ontdekte dat het om Klein Glaskroos ging. Deze plant was nog nooit eerder aangetroffen in de Vreugderijkerwaard. Hij kwam normaal gesproken alleen voor in Brabant en Limburg en in de Wiessenbergse Kolk bij Hattem. De zaden van het Klein Glaskroos zijn dus recentelijk met het rivierwater mee gestroomd en ontkiemd in de Vreugderijkerwaard.

Dat is wat de natuur bij rivieren zo interessant maakt; het is een rijk en dynamisch systeem, waar je vaak onverwachte dingen tegenkomt. Op een nazomerdag liep Melchior met een collega door de Vreugderijkerwaard toen het silhouet van een gigantische vogel voor de zon schoof. In de IJsseldelta broedden dat jaar twee paar Zeearenden, dus het zou er best wel eens eentje kunnen zijn. De twee mannen tuurden omhoog. De reusachtige vogel zwenkte, dook de nevengeul in vloog weer weg met een grote karper in zijn klauwen. Dat was zonder twijfel een vliegende deur, zoals de Zeearend met zijn spanwijdte van meer dan 2 meter ook wel wordt genoemd. De Zeearend is een lui beest; hij zit 23 uur per dag op een tak en gaat dan een uurtje op jacht. Het was dus uitermate bijzonder om een Zeearend in actie te zien. Echt een ervaring van once in a lifetime.

Vreugderrijkerwaard is deel vijf van een serie columns van Sofia Opfer over de vele gezichten van de IJssel. Eerdere colums verschenen op: 2 juli: Een rondje bruggen, 11 juni: het Kunstgemaal in Bronkhorst, 11 mei Beimerwaard en 6 april Arnhem aan de IJssel.