Op de sofa in mijn tijdelijk onderkomen in Apeldoorn luier ik. Hoog en ver weg zie ik een vliegtuig witte strepen trekken door het firmament. Ja, ik hou daar wel van. Luieren, maar ook vliegtuigen. Toch is dit laatste een gevoelig onderwerp. Vliegtuigen en de Veluwe. Ik ben me daarvan bewust. Vakantiecharters van en naar Lelystad Airport zullen binnenkort op lagere hoogte de Veluwe passeren. Niets aan de hand, zou je zeggen. Allemaal bos, minder mensen, dunbevolkt kortom minder overlast. Maar dat is te kort door de bocht. Er wordt behoorlijk geprotesteerd. De regio biedt verzet, incluis de verzamelde lokale overheden. Boeiend, die opengetrokken registers met argumenten. Een breed spectrum wordt bespeeld. Van effect op natuur en landschap, tot schadelijke gevolgen voor de mens.
Maar toch. Kijk, die natuur, die redt zich wel. Uit een eerder bestaan weet ik dat vliegverkeer en natuur heel aardig samengaan. De buizerd bij Schiphol past zijn broedgedrag moeiteloos aan op de ochtendvlucht van KLM naar Aberdeen, bij wijze van spreken. De natuur laat niet met zich dollen! Vliegtuigen zijn incidenten van voorbijgaande aard. Rondom luchthavens tiert een weldadige ‘ecologie’ juist omdat conform de Luchthavenwet (bestaat die nog?) zoveel afstand bewaard moet blijven tussen menselijke activiteit en de start -en landingsbanen. Grappend stelden we wel eens dat de beste garantie voor een robuuste natuur de aanleg van vliegvelden zou zijn. Maar het punt is de ‘mens’. Die heeft last van vliegtuigen, geluidhinder, verstoring woon-en recreatiegenot. Reële kwesties. Wil ik niets op afdingen.
In navolging van de rechtsfilosoof John Rawls heb ik, gelet op de verhitte discussies, wel een zeker verlangen om terug te keren naar een oorspronkelijke uitgangspositie. Retour naar de situatie dat we geen enkel benul hebben van onze posities of belangen in een samenleving. Welke afspraken zouden we vanuit deze onwetendheid maken en hoe zorgen we ervoor dat deze afspraken rechtvaardig zijn. Zo zou de opgave kunnen zijn vanuit onwetendheid een stelsel van luchtroutes boven NL te ontwerpen. Welke overwegingen zouden dan relevant zijn? Over welke delen van ons land moeten die routes worden geleid? Dunbevolkt, dichtbevolkt, ontzien we de natuur of de mens, moeten de vliegbewegingen geconcentreerd op een locatie samenkomen…..etc etc. En daar horen begrippen bij als gelijke kansen op ontwikkeling, ongelijkheid toegestaan mits in ieders voordeel en de samenleving in zijn geheel ten goede komend. Lastige kwesties, maar ik weet niet zeker of het georganiseerde verzet tegen de andere en lagere vliegroutes boven de Veluwe die rechtvaardigheid gaat bereiken.
Maar goed. Deze retourticket richting onwetendheid ga ik hier niet boeken. En eigenlijk wilde ik hier helemaal niet over schrijven. Want nu ik hier in Apeldoorn ben, zeg maar een plaats op die Veluwe en onder die nieuwe vliegroutes, had ik toch vooral een weemoedig verlangen naar uitstapjes uit mijn jeugd. Ook retour! En gek genoeg kwam voortdurend de Echoput in mijn kop. Ik kan me weinig herinneren van mijn bezoek daaraan. Dat zal in de jaren zestig vorige eeuw zijn geweest. Een diepe put, een hek, een haag mensen eromheen en een verteller. Tintelende herinneringen. Zachte melancholie verpakt in onduidelijke vage beelden.
Daarom retour. Retour naar de plek ergens tussen Amersfoort en Deventer. Aan wat voorheen een zanderig weggetje was dat door Lodewijk Napoleon (de broer van ….) rond 1809 werd verhard tot een heuse route, een grande route. Aan de route werden waterputten geslagen, bedoeld om de legerpaarden te drenken. En deze put was diep, behoorlijk diep. Ruim 60 meter. Door de hoge ligging van dit deel van de Veluwe (vertel mij wat, een stevige klim!) moest hier diep worden gegraven naar grondwater. En ergens halverwege bevindt zich in de put een merkwaardige knik. De knik die maakt dat het echoot wanneer je hier iets in roept.
Het moet gezegd. Het valt tegen. Soms moet je niet retour gaan. De herinnering uit mijn kindertijd wordt van enige glans ontdaan wanneer ik bij de Echoput arriveer. In mijn herinnering was de put groot, wijd en geheimzinnig. Nu, daar blijft weinig van over. De Echoput is een nu afgesloten klein, piepklein huisje, bijna een transformatorhuis. De deur is dicht, er worden geen mensen meer toegelaten. Op de achtergrond staat een groot modern hotel, annex restaurant. En het is er stil. Geen toerist te zien in dit deel van de Veluwe vlakbij Paleis Het Loo. Waar zijn ze en welke plaats neemt Apeldoorn in toeristisch NL in? De Veluwe eerst het eldorado voor de welgestelde klasse in NL. Chique toerisme voor uitstapjes. Later werd het normaler om de Veluwe te bezoeken. Misschien zelfs wel te normaal? En nu. Uitgestorven, leeg, verlaten en eenzaam. Ik durf het grote bos achter de Echoput niet zonder begeleiding te betreden. Nee, hier mag best iets meer amusement worden geboden. Jammer, deze stille diepte bij de Echoput, en nog even de stilte ver boven het hoofd.
